تموز در تقویم کهن ایرانی گرم ترین ماه سال است
10 مرداد؛ جشن چله تابستان
10 مرداد ماه چهلمین روز از فصل تابستان است که ایرانیان این روز را جشن می گرفتند و آن را جشن چله تابستان یا چله تموز می نامیدند.
تموز در تقویم کهن ایرانی گرم ترین ماه سال است. «چله بزرگ» یکی از جشن‌های ایرانی بوده که امروزه فراموش شده‌است اما در جنوب خراسان طولانی ترین روز سال را هنوز هم گرامی می‌دارند اما نه با آن اهمیتی که برای شب چله زمستان یا یلدا قائل هستند. چهل یا چله تموز حدودا از اول تیر ماه شروع می‌شده و تا دهم مرداد ماه ادامه می‌یافته است. معمولا شروع این چهل روز با طولانی ترین روز سال شروع می‌شود.
طولانی ترین روز سال
معمولا
روزهای اول تیر و یا روز ۳۱ خرداد (۲۱ژوئن) طولانی‌ترین روز سال در
نیم‌کره شمالی زمین است زیرا در این روز خورشید نسبت به روزهای گذشته به
اندازه بخشی از ثانیه بیشتر در آسمان باقی خواهد ماند و روز را طولانی تر
خواهد کرد. به دلیل اینکه سیاره زمین حول محور خود با درجه ۵/۲۳ در حرکت
است طی روزی خاص از سال و با به حداقل رسیدن فاصله منطقه قطبی با خورشید
این پدیده که به انقلاب تابستانی نیز شهرت دارد رخ می‌دهد و در برخی از
سال‌ها این اتفاق ۳۰ خرداد (۲۰ ژوئن) رخ می‌دهد و در برخی سال‌ها ۳۱ خرداد
(۲۱ ژوئن)و یا اول تیر ماه اتفاق می‌افتد.
این پدیده برای گذشتگان نیز شناخته شده بوده‌است در ایران جشن نیلوفر و یا چله تموز با این پدیده ارتباط داشته‌است و در قدیم علی رغم اینکه ابزارهای دقیق سنجش زمان وجود نداشت و تنها از چارطاقی‌ها و خانه فنجان یا ساعت آبی تا حدودی ساعت آفتابی استفاده می‌شد اما با همین ابزارهای ساده، طولانی ترین روز سال و کوتاه ترین روز سال را با کمی اختلاف تعیین می‌کردند. ۴ قرن قبل از تولد مسیح برای این روز تقویمی طراحی کرده بودند که با استفاده از نور خورشید زمان دقیق آن مشخص می‌شد.
چله تموز در خراسان
خراسان
یکی از جاهایی است که جشن چله تموز هنوز در آن کم و بیش وجود دارد. در
تقویم محلی بیرجند«چله بزرگ» تابستان از اول تیر ماه شروع می‌شود و تا دهم
مرداد ماه ادامه می‌یابد و «چله خرد» تابستان از دهم مرداد شروع و تا سی‌ام
این ماه ادامه دارد.
در جنوب خراسان از اول تیر ماه تا دهم مرداد ماه را «چله تموز»، از دهم مرداد ماه تا آخر این ماه را «چله خرد»، از اول دی‌ماه تا دهم بهمن ماه را «چله کلو»، از دهم بهمن ماه تا آخر این ماه را «چله خرد» می‌گویند.
در قدیم روزهای بعد از نوروز را به دو چهل تقسیم می‌کردند چل روز اول که چله معتدل است و چل روز بعد که روزهای گرما است بعد از چله دوم چله تموز شروع می‌شود. که داغ ترین روزهای سال است.
زمان جشن نیلوفر ششم تیرماه (خردادروز از تیرماه) است
جشن نیلوفر
جشن
نیلوفر به چله تموز ارتباط دارد. به روایت ابوریحان بیرونی در آثارالباقیه
زمان جشن نیلوفر ششم تیرماه (خردادروز از تیرماه) است. با توجه به شواهد
دیگر به نظر می‌رسد که گل نیلوفر از نظر باورهای مردمی با خورشید و احیاناً
با میترا/ مهر در پیوند بوده باشد. زمان شکوفایی سالانه گل نیلوفر (نیلوفر
صحرایی و باغی) و نیز زمان شکوفایی روزانه آن با خورشید هماهنگ است. زمان
گل دهی آن در چله تموز (طولانی ترین روز) و در ایام عمودی ترین تابش‌های
خورشید و زمان شکوفایی روزانه گل نیلوفر نیز همراه با سپیده و طلوع خورشید
است و هر روز همراه با بردمیدن خورشید شکوفا می‌شود.
این ویژگی‌ها موجب شده بوده که نیلوفر و خورشید را از یک خاستگاه و در پیوند با یکدیگر به شمار آورند و گرامی‌داشت نیلوفر را گرامی‌داشت خورشید بدانند. خورشید پرستی از اولین ادیان بشری است و در دوران میترایی بصورت پر و بال یافته و گسترده در رسم‌های ایرانی نفوذ کرده‌است.
منبع : fa.wikipedia.org
- تصاویر بیشتر برای 10 مرداد؛ جشن چله تابستان
